Экалагічныя казкі. ДУА "Шыіцкая сярэдняя школа"

Экалагічная казка «Крыніца»

З даўніх часоў на дне яра жыў вясёлы і шчодры крынічка. Чыстай сцюдзёны вадой ён паіў карэнне траў, кустоў і дрэў. Вялікая серабрыстая вярба раскінула над крыніцай цяністы шацёр. Увесну па схілах рова бялела черёмуха. Сярод яе карункавых духмяных пэндзляў салаўі, пеначкі і берасцянкі вілі свае гнёзды. Улетку разнатраўе пярэстым дыванам высцілалі яр. Над кветкамі кружыліся матылі, чмялі, пчолы. У пагодлівыя дзянькі Арцём з дзядулем хадзілі на крыніцу за вадой. Хлопчык дапамагаў дзядулі спусціцца па вузкай сцежцы да крыніцы і набраць вады. Пакуль дзядуля адпачываў пад старой вярбой, Арцём гуляў ля ручая, які струменіўся па каменьчыках на дне яра.

Аднойчы Арцём пайшоў па ваду адзін і сустрэўся ў крыніцы з хлопцамі з суседняга дома - Андрэем і Пецем. Яны ганяліся адзін за адным і гнуткімі прутамі збіваў галоўкі кветак. Арцём таксама зламаў лазовы дубец і далучыўся да хлапчукам.

Як вы думаеце, добрую ці гульню прыдумалі хлопцы? Чаму?

Калі шумная летаніна надакучыла хлопцам, яны сталі кідаць у крыніца галінкі і камяні. Арцёму новая забава не спадабалася, яму не хацелася крыўдзіць добрый весёлый крынічка, але Андрюша і Пеця былі старэйшыя Арцёма на цэлы год, і ён даўно марыў пасябраваць з імі.

Як бы вы паступілі на месцы Арцёма?

Спачатку крыніца лёгка спраўляўся з каменьчыкамі і абломкамі галінак, якімі хлапчукі закідвалі яго. Але чым больш станавілася смецця, тым цяжэй даводзілася беднаму крыніцы: ён то заміраў зусім, засыпаны буйнымі камянямі, то ледзь цадзілася, спрабуючы прабіцца ў шчыліны паміж імі. Калі Андрэй і Пеця сышлі дадому, Арцём прысеў на траву і раптам заўважыў, што да яго з усіх бакоў злятаюцца вялікія стракозы з празрыстымі бліскучымі крыламі і яркія матылі.

- Што гэта з імі? - падумаў хлопчык. - Чаго яны хочуць? Матылькі і стракозы закруцілі вакол Арцёма першых год. Насякомых станавілася ўсё больш, яны пырхалі ўсё хутчэй, амаль дакранаючыся крыламі асобы хлопчыка. У Арцёма закружылася галава, і ён моцна заплюшчыў вочы. А калі праз некалькі імгненняў адкрыў іх, то зразумеў, што знаходзіцца ў незнаёмым месцы. Вакол рассцілаліся пяскі, нідзе не было ні кусціка, ні дрэўца, а з бледна-блакітнага неба, ліў на зямлю спякотнае паветра. Арцёму стала горача і вельмі захацелася піць. Ён пабрыў па пяску ў пошуках вады і апынуўся каля глыбокага яра. Яр здаўся хлопчыку знаёмым, але на яго дне ня журчаў весёлый крынічка. Черёмуха і вярба засохлі, схіл яра, нібы глыбокімі зморшчынкамі, быў абведзены апоўзнямі, бо карані травы і дрэў больш не змацоўвалі глебу. Не чуваць было птушыных галасоў, не відаць стракоз,

- Куды дзеўся крыніца? Што здарылася з ярам? - падумаў Арцём.

Як вы думаеце, што здарылася з ярам? Чаму?

Раптам праз сон хлопчык пачуў устрывожаны голас дзядулі: - Артёмка! Дзе ты? - Я тут, дзядуля! - абазваўся той. - Мне прысніўся такі страшны сон! - І Арцём распавёў пра ўсё дзядулю. Дзядуля ўважліва выслухаў ўнука і прапанаваў: - Што ж, калі не хочаш, каб адбылося тое, што прыснілася табе ў сне, пойдзем чысціць крыніца ад смецця. Дзядуля і Арцём адкрылі шлях крынічкі, і той зноў весела зацурчала, зайграў на сонца празрыстымі струменьчыкамі і стаў шчодра паіць ўсіх: і людзей, і звяроў, і птушак, і дрэвы, і травы.

пытанні

Як выглядаў яр, на дне якога бег крыніца?
З кім Арцём хадзіў па ваду на крыніцу?
Каго сустрэў Арцём, калі пайшоў па ваду адзін?
Чым займаліся Андрэй і Пеця?
Якая шкода прыносяць прыродзе такія гульні?
Чаму Арцёму прысніўся незвычайны сон?
Што магло здарыцца з прыродай, калі б крыніца перасох?
Хто дапамог Арцёму выправіць памылку?
Як вы думаеце, ці будзе Арцём гуляць у такія гульні пасля таго, што здарылася?
Што ён скажа Андрэю і Пеці, калі сустрэне іх?

Экалагічная казка «Дажджавы чарвяк» малюнак

Жылі-былі брат і сястра - Валодзя і Наташа. Валодзя хоць і маладзейшыя сястры, але смялей. А Наташа - такая баязліўка! За ўсё баялася: мышэй, жаб, чарвякоў і павука-крыжака, які плёў сваю павуціну на гарышчы. Летам дзеці гулялі ў хованкі каля дома, як раптам неба пацямнела, пахмурнела, бліснула маланка, на зямлю спачатку ўпалі буйныя цяжкія кроплі, а потым лінуў праліўны дождж. Дзеці схаваліся ад дажджу на верандзе і сталі глядзець, як па дарожках пабеглі пеністыя ручаі, па лужынах заскакалі вялікія паветраныя бурбалкі, а мокрыя лісце сталі яшчэ больш яскрава і зеляней. Неўзабаве лівень верш, неба пасвятлела, выглянула сонца, і сотні маленькіх вясёлак зайгралі ў дажджавых кропельках. Дзеці надзелі гумовыя боты і адправіліся на шпацыр. Яны бегалі па лужынах, а калі краналі мокрыя галіны дрэў, то абвальваліся адзін на аднаго цэлы вадаспад бліскучых бруй. У агародзе моцна пахла кропам. На мяккі вільготны чарназём выпаўзлі дажджавыя чарвякі. Бо дождж заліў іх падземныя домікі, і чарвякам засталося ў іх волка і няўтульна. Валодзі падняў чарвяка, паклаў яго на далонь і пачаў разглядаць, а потым захацеў паказаць чарвяка сястрычцы. Але тая ў жаху адхіснулася і закрычала: - Валодзька! Кінь зараз жа гэтую гадасць! Як ты можаш браць чарвякоў у рукі, яны такія брыдкія - слізкія, халодныя, мокрыя. Дзяўчынка расплакалася і ўцякла дадому. Валодзя зусім не хацеў пакрыўдзіць ці напалохаць сястру, ён шпурнуў чарвяка на зямлю і пабег за Наташай. Але тая ў жаху адхіснулася і закрычала: - Валодзька! Кінь зараз жа гэтую гадасць! Як ты можаш браць чарвякоў у рукі, яны такія брыдкія - слізкія, халодныя, мокрыя. Дзяўчынка расплакалася і ўцякла дадому. Валодзя зусім не хацеў пакрыўдзіць ці напалохаць сястру, ён шпурнуў чарвяка на зямлю і пабег за Наташай. Але тая ў жаху адхіснулася і закрычала: - Валодзька! Кінь зараз жа гэтую гадасць! Як ты можаш браць чарвякоў у рукі, яны такія брыдкія - слізкія, халодныя, мокрыя. Дзяўчынка расплакалася і ўцякла дадому. Валодзя зусім не хацеў пакрыўдзіць ці напалохаць сястру, ён шпурнуў чарвяка на зямлю і пабег за Наташай.

Ці добра паступілі дзеці?
А вы баіцеся дажджавых чарвякоў?

Дажджавіка па імі вермя стала балюча і крыўдна. «Якія дурненькімі дзеці! - падумаў Верма. - Яны нават не здагадваюцца, як шмат карысці мы прыносім іх гародзе ».

Ці ведаеце вы, якую карысць прыносяць дажджавыя чарвякі?

Незадаволена бурчаў, вермя папоўз на градку з шынкамі, дзе пад вялікімі варсістыя лісцем збіраліся пабалбатаць дажджавыя чарвякі з усяго агарода. - Чым ты так ўсхваляваны, вермя? - клапатліва спыталі яго сябры. - Вы нават не ўяўляеце, як пакрыўдзілі мяне дзеці! Працуеш, стараешся, у пульхную зямлю - і ніякай падзякі! Верма распавёў пра тое, як Наташа назвала яго агідным і брыдкім. - Якая няўдзячнасць! - абурыліся дажджавыя чарвякі. - Бо мы не толькі рыхляць і ўгнойваць зямлю, але праз пракапанай намі падземныя хады да каранёў раслін паступаюць вада і паветра. Без нас расліны будуць горш расці, а могуць і зусім засохнуць. І ведаеце, што прапанаваў малады і рашучы чарвячок? - Давайце ўсе разам уползём ў суседні сад. Там жыве сапраўдны садоўнік, дзядзька Паша, ён ведае нам цану і ў крыўду не дасць! Чарвякі пракапалі падземныя тунэлі і праз іх патрапілі ў суседні сад. Спачатку людзі не заўважылі адсутнасці чарвякоў, а вось кветкі на клумбе і гародніна на градках адчулі бяду адразу. Іх карэньчыкі сталі задыхацца без паветра, а сцяблінкі - вянуць без вады. - Не разумею, што здарылася з маім агародам? - ўздыхала бабуля Поля. - Зямля стала залішне цвёрдай, усе расліны сохнуць. У канцы лета тата стаў перакопваць гарод і са здзіўленнем заўважыў, што ў камяках чарназём няма ніводнага дажджавіка. - Куды ж падзеліся нашы падземныя памочнікі? - засмучаны разважаў ён - Можа быць дажджавыя чарвякі папаўзлі да суседзяў? - Тата, чаму ты назваў чарвякоў памочнікамі, хіба яны карысныя? - здзівілася Наташа. - Вядома, карысныя! Праз пракапанай дажджавымі чарвякамі хады да карэньчыкі кветак і траў трапляюць паветра і вада. Яны робяць глебу мяккай і урадлівай! Тата пайшоў параіцца з садоўнікам дзядзькам Паш і прынёс ад яго велізарны ком чарназём, у якім жылі дажджавыя чарвякі. Верма і яго сябры вярнуліся ў агарод бабулі Полі і пачалі дапамагаць ёй вырошчваць расліны. Наташа і Валодзя сталі ставіцца да дажджавым чарвякам беражліва і паважліва, а Верма і яго таварышы забыліся мінулыя крыўды.

Дзе Валодзя і Наташа адпачывалі летам?
Хто з'явіўся на градках у агародзе пасля дажджу?
Чаму пасля дажджу чарвякі выпаўзлі на паверхню зямлі?
Чаму чарвяк вермя пакрыўдзіўся на дзяцей?
Што адбылося пасля таго, як дажджавыя чарвякі папаўзлі з агарода?
Чаму тата назваў дажджавых чарвякоў падземнымі памочнікамі?
Як сталі ставіцца дзеці да дажджавым чарвякам пасля іх вяртання ў агарод?
Як паступіце вы, калі ўбачыце дажджавіка?

Экалагічная казка «Маленькія вандроўніцы»

Жыла на беразе ракі незабудка і былі ў яе дзеці - маленькія насенне-арэшкі. Калі насенне паспелі, незабудка сказала ім: - Мілыя дзеткі! Вось вы і сталі дарослымі. Пара вам збірацца ў дарогу. Адпраўляйцеся на пошукі шчасця. Будзьце смелымі і знаходлівасць, шукайце новыя месцы і рассяляць там. Скрыначка з насеннем раскрылася, і насенне высыпаліся на зямлю. У гэты час падзьмуў моцны вецер, ён падняў адно семечка, панёс яго з сабой, а потым выпусціў у рачную ваду. Вада падхапіла семечка незабудкі, і яно, як маленькая лёгкая лодачка, паплыла па рацэ. Весёлые рачныя струменьчыкі неслі яго далей і далей, нарэшце, працягу прыбіла семечка да берага. Рачная хваля вынесла насеньне незабудкі на вільготную мяккую зямлю.

«Вось падыходнае мястэчка!» - падумала семечка. - Тут смела можна пусціць карані ». Семечка азірнулася па баках і, шчыра кажучы, крыху пагоршылася: «Зямля, вядома, добрая - вільготная, чернозёмная. Вось толькі вакол занадта шмат смецця ». Але рабіць няма чаго! І семечка пусціла тут карэньчыкі. Увесну ў тым месцы, куды патрапіла семечка, заквітнела вытанчаная незабудка. Чмялі здалёку заўважалі яе ярка-жоўтае сердечко, акружанае блакітнымі пялёсткамі, і ляцелі да яе па салодкае нектарам. Аднойчы на бераг ракі прыйшлі сяброўкі - Таня і Вера. Яны ўбачылі добранькі блакітную кветачку. Таня хацела сарваць яго, але Вера ўтрымала сяброўку: - Не трэба, хай расце! Давай лепш дапаможам яму, прыбяром смецце і зробім вакол кветкі маленькую клумбу. Будзем прыходзіць сюды і любавацца незабудкі! - Давай! - ўзрадавалася Таня. Дзяўчынкі сабралі банкі, бутэлькі, кавалкі кардона і іншае смецце, ссыпалі яго ў ямку далей ад незабудкі і прыкрылі травой і лісцем. А кветнік вакол кветкі ўпрыгожылі рачнымі каменьчыкамі.

- Як прыгожа! - палюбаваліся яны сваёй працай. Дзяўчынкі сталі прыходзіць да Незабудка кожны дзень. Каб ніхто не зламаў іх любімы кветка, яны зрабілі вакол клумбы невялікую загарадзь з сухіх галінак.

Ці спадабаўся вам ўчынак дзяўчынак? Чаму?

Прайшло некалькі гадоў, незабудкі пышна разрасліся і сваімі чэпкімі каранямі змацавалі глебу на рачным беразе. Глеба перастала абсыпацца, і нават шумныя летнія ліўні больш не маглі размыць круты бераг. Ну, а што ж здарылася з іншымі насеннем незабудкі? Яны доўга ляжалі ля вады і чакалі свайго часу. Як-то раз каля ракі з'явіўся паляўнічы з сабакам. Сабака бег, цяжка дыхаючы і высунуўшы язык, ён вельмі хацеў піць! Яна спусцілася да ракі і стала шумна хлябтаць ваду. Адно семечка прыгадала словы мамы аб тым, як важна быць знаходлівым, высока падскочыла і ўчапілася ў густую рудаватую сабачую поўсць. Сабака напілася і паспяшалася за гаспадаром, а семечка паехала на ёй верхам. Доўга бег сабака па кустах і балотах, а калі разам з гаспадаром вярнулася дадому, то перш чым увайсці ў дом, добранька атросся, і семечка ўпала на градку для кветак ля сходаў. Яно пусціла тут карэньчыкі, і ўвесну на градцы расквітнела незабудка. - Вось так цуд! - здзівілася гаспадыня. - Я ж не саджала тут незабудкі! Відаць яе занёс да нас вецер, - падумала яна. - Ну, няхай расце і ўпрыгожвае маю градку. Гаспадыня стала даглядаць за кветкай - паліваць яго і ўгнойваць зямлю, і праз год каля ганка вырасла цэлая сямейка блакітных далікатных незабудак. Яны шчодра частавалі пчол і чмялёў салодкім сокам, а казуркі апыляюць незабудкі і заадно фруктовыя дрэвы - яблыні, вішні і слівы. - У гэтым годзе ў нас будзе багаты ўраджай! - радавалася гаспадыня. - Пчолы, матылі і чмялі любяць мой сад! А цяпер прыйшла пара расказаць аб трэцім семцы незабудкі. Яго заўважыў дзядзечка мурашка і вырашыў аднесці ў лясной мурашнік. Вы думаеце, што мурашы зьядуць насеньне незабудкі цалкам? Не хвалюйцеся! У зярнятка незабудкі прызапашана для мурашак ласунак - салодкая мякаць. Мурашы паспытаюць толькі яе, а семечка застанецца некранутым. Вось так аказалася семечка незабудкі ў лесе каля мурашніка. Увесну яно прарасло і неўзабаве, побач з полісаўскім церамам, заквітнела прыгожая блакітная незабудка.

Як выглядае кветка незабудкі?
Раскажыце, што здарылася з семкамі незабудкі, якое ўпала ў ваду?
Што здарылася з незабудкі, калі б Таня сарвала яе?
Чаму сарваныя кветкі параўноўваюць з палоннымі, якіх чакае гібель?
Як дзяўчынкі дапамаглі незабудка?
Якую карысць прынеслі незабудкі беразе ракі?
Як другое семечка незабудкі апынулася ў садзе?
Якую карысць прынеслі гэтыя кветкі садзе?
Як трэцяе семечка апынулася ў лесе?
Чаму мурашы пераносяць насенне незабудак?

. Экалагічная казка «Трус і зайчыха»

Ці ведаеце вы, дарагія рабяты, што ў агародзе пасля ўборкі ўраджаю капусты, дзе-нідзе застаюцца сакавітыя хрумсткія храпкі і вялікія капусныя лісце? Пра гэта добра ведала зайчыха Вета. Вось і вырашыла яна наведацца адвячоркам у суседнюю вёску, каб паласавацца смачнымі лісцем капусты. Прыбегла Вета у агарод і раптам заўважыла невялікі загон, а ў ім белага пухнатага труса. Вета асцярожна наблізілася і стала з цікаўнасцю разглядваць труса. - Маё імя - Вета, а цябе як клічуць, малыш? - спытала яна нарэшце. - Пуфік, - весела адказаў трусік. - Небарака! - паспачувала трусу зайчыха. - Напэўна, людзі злавілі цябе і пасадзілі ў клетку? - ды не. Ніхто мяне не лавіў! - засмяяўся Пуфік. - Я заўсёды жыву з людзьмі. - Заўсёды? - здзівілася Вета. - А дзе ж ты знаходзіш свежую траўку, маладыя ўцёкі і кару осинок? - Мяне кормяць мае гаспадары, - з гонарам паведаміў трусік. _ Яны прыносяць мне моркву, капусту і свежую траўку. - Значыць, ты ніколі не гуляеш на волі, не бегаеш па палях і лясах і ня шукаеш сабе корм?

Як вы думаеце, што адказаў трусік?

- Ах, малыш, калі б ты ведаў, як цудоўна бывае ў лесе вясной, калі распускаюцца кветкі і ціўкаюць птушкі! Колькі там лужкоў і палянак з сакавітай і смачнай травой! - распавядала зайчыха. - Але я чуў ад гаспадароў, што ў лесе жывуць ваўкі і лісы, і яны вельмі любяць закусіць зайчатинкой! - разважліва заўважыў Пуфік. - ды гэта так. Але мы, зайцы, ўмеем хутка бегаць, высока скакаць і заблытваць сляды, так што ваўкам і лісам нялёгка нас злавіць, - адказала Вета. - Хутка бегаць і заблытваць сляды я не ўмею, і ад хітрай лісіцы ўратавацца, мабыць, не змагу, - уздыхнуў Пуфік.

Чаму трусы не ўмеюць заблытваць сляды?

- Але што ж ты ясі зімой, калі зімой у лесе няма ні травы, ні кветачак, ні зялёных галінак? - пацікавіўся трусік? - Так, зіма - нялёгкі час для лясных жыхароў. Вядома, сёй-той з звяроў запасіць корм і ўкладваецца спаць на ўсю зіму, але зайцы запасаў не робяць. Ад голаду нас ратуюць кара і галінкі асін. А ад ворагаў - хуткія ногі ды белы мех, які не відаць на снезе. Бо восенню мы мяняем шубку. Наша шэрсць становіцца гушчы, пышней, і з серабрыста-шэрай ператвараецца ў зусім белую. - Мая шубка таксама ліняе вясной і восенню, але колер яна не змяняе, - сказаў Пуфік.

Чаму афарбоўка трусоў не змяняецца?

- Твая шубка такая пухнатая, беласнежная! - пахваліла Вета трусіную поўсць. - Дзякуй! - падзякаваў Пуфік зайчыха, - маёй гаспадыні яна таксама падабаецца. З пуху яна вяжа цёплыя фуфайкі, шалікі і шапкі. - і ўсё-ткі, скажы мне, Пуфік, - папрасіла Вета, - няўжо табе не сумна аднаму сядзець у клетцы? - Ды не, мабыць, не сумна, - адказаў трусік. - Пагуляць са мной прыходзяць дзеці і сабака Дзіна. - Ты сябруеш з сабакам? - невымоўна здзівілася зайчыха. - Мой табе рада - трымайся ад яе падалей. Мы заўсёды ратуемся ад сабак ўцёкамі. Як пачую сабачы брэх у лесе - прама мароз па скуры пранімае!

- Дзіна - ласкавая і добрая сабака. Яна прыходзіць разам з гаспадарскімі дзецьмі і ніколі не прычыняе мне шкоды, толькі панюхаць - і ўсё! Але, можа быць, Вета, ты галодная? - спахапіўся трусік. - Я магу пачаставаць цябе морквай і капуснымі лісцем. - Што ж, мабыць, ад пачастунку я не адмоўлюся, - пагадзілася зайчыха. Трусік збегаў да кармушкі і прынёс вялікі ліст капусты і некалькі морковок. Ён прасунуў пачастунак праз шчыліны ў сетцы загону, і Вета з задавальненнем захрумстала гароднінай. - Дзякуй, Пуфік, - падзякавала яна труса, - мы някепска правялі час, але мне пара дамоў. - Заходзь да мяне ў госці! - папрасіў Пуфік. - Да хуткай сустрэчы, Пуфік! - крыкнула Вета і паскакала ў лес.

Навошта зайчыха Вета пабегла ў агарод?
Каго Вета сустрэла ў агародзе?
Дзе жывуць зайцы?
Дзе жывуць трусы?
Чым харчуюцца зайцы?
Хто даглядае за трусамі? Які корм ім даюць?
Якія ворагі ёсць у зайцоў?
Ці ёсць ворагі ў трусаў?
Раскажы падрабязна, чым падобныя і чым адрозніваюцца заяц і трус?

Экалагічная казка «Як шпак сабе дом выбіраў»

Дзеці змайстравалі шпакоўні і павесілі іх у старым парку. Увесну прыляцелі шпакі і ўзрадаваліся - выдатныя кватэры падарылі ім людзі. Неўзабаве ў адным з шпакоўняў жыла вялікая і дружная сям'я шпакоў. Тата, мама і чацвёра малых. Клапатлівыя бацькі цэлымі днямі лёталі па парку, лавілі гусеніц, мошак і прыносілі іх пражэрлівым дзеткам. А цікаўныя шпачаняты па чарзе выглядалі з круглага акенца і са здзіўленнем аглядаліся кругам. Незвычайны, вабны свет адкрываўся ім. Вясновы ветрык шамацеў зялёнымі лістамі бяроз і клёнаў, гойдаў белыя шапкі пышных суквеццяў каліны і рабіны. Калі птушаняты падраслі і акрылелі, бацькі сталі вучыць іх лётаць. Тры скворчонка апынуліся смелымі і здольнымі. Яны хутка асвоілі навуку паветраплавання. Чацвёрты ж ніяк не адважваўся выбрацца з хаткі. Мама-скворчиха задумала выманіць маляняці хітрасцю. Яна прынесла вялікую апетытную гусеніцу і паказала ласунак скворчонку. Птушаня пацягнуўся за пачастункам, а мама адсунулася ад яго далей. Тады галодны сынок, чапляючыся лапкамі за акенца, высунуўся, не ўтрымаўся і стаў падаць. Ён спалохана запішчаў, але раптам яго крылцы раскрыліся, і малы, зрабіўшы круг, прызямліўся на лапкі. Мама адразу падляцела да сыночку і ўзнагародзіла яго за смеласць смачнай вусеня. І ўсё было б добра, але як раз у гэты час на сцежцы з'явіўся хлопчык Ілюшу са сваім чацвераногім улюбёнцам - спаніэля Гарыкам. Пёс заўважыў на зямлі птушаня, забрахаў, падбег да скворчонку і пакратаў яго лапай. Ілюшу гучна закрычаў, кінуўся да Гарыка і ўзяў яго за аброжак. Птушаня замер і ад страху прыкрыў вочы. - Што ж рабіць? - думаў хлопчык. - Трэба неяк дапамагчы птушаню! Ілюшу ўзяў скворчонка на рукі і аднёс дадому. Дома тата ўважліва агледзеў птушаняці і сказаў: - У маляняці пашкоджана крыло. Цяпер нам трэба лячыць скворушку. Я папярэджваў цябе, сынок, каб ты вясной не браў Гарыка з сабою ў парк.

Чаму вясной не варта браць сабак на шпацыр у лес або ў парк?

прашло некалькі тыдняў і скворчонок, якога назвалі Гошам, паправіўся і прывык да людзей. Увесь год ён жыў у доме, а наступнай вясной людзі выпусцілі Гошу на волю. Шпак сеў на галінку і агледзеўся. - Дзе ж я буду цяпер жыць? - падумаў ён. - Палячу-ка я ў лес і знайду сабе падыходны домік. У лесе шпак заўважыў двух вясёлых берасцянак, якія насілі ў дзюбе дубчыкі, сухія травінкі і вілі сабе гняздо. - Паважаныя зяблікі! - звярнуўся ён да птушак. - Ці не падкажыце Ці вы, як мне знайсці сабе жыллё? - Калі хочаш, жыві ў нашым доміку, а мы сабе пабудуем новы, - ласкава адказалі птушачкі. Гоша падзякаваў берасцянак і заняў іх гняздзечка. Але яно апынулася занадта цесным і нязручным для такой буйной птушкі, як шпак - не! Ваш домік мне, на жаль, не падыходзіць! - сказаў Гоша, развітаўся з берасцянкі і паляцеў далей. У сасонніку ён убачыў прыбранага дзятла ў пёстром камізэльцы і чырвонай шапачцы, які моцнай дзюбай дзёўб дупло. - Добры дзень, дзядзечка дзяцел! - звярнуўся да яго Гоша. - Падкажыце, ці няма тут паблізу вольнага хаткі? - Як не быць! Ёсць! - адказаў дзяцел. - Вунь на той сасны засталося маё мінулае дупло. Калі яно табе спадабаецца, то можаш у ім пасяліцца. Шпак сказаў: «Дзякуй!» і паляцеў да хвоі, на якую указаў дзяцел. Гоша зазірнуў у дупло і ўбачыў, што яно ўжо занята дружнай парачкай сініц. Рабіць няма чаго! І скворушка паляцеў далей. На балоце каля ракі шэрая уточка прапанавала Гошу сваё гняздо, але і яно не падышло Скварцоў - бо шпакі не ўюць гнёзды на зямлі. Дзень ужо хіліўся да вечара, калі Гоша вярнуўся да дома, дзе жыў Ілюшу, і сеў на галіну пад акном. Хлопчык заўважыў шпака, адкрыў акно, і Гоша заляцеў у пакой. - тата, - паклікаў Ілюшу бацькі. - Наш Гоша вярнуўся! - Калі шпак вярнуўся, значыць ён не знайшоў сабе ў лесе падыходнага хаткі. Давядзецца нам змайстраваць для Гошы шпакоўня! - сказаў тата. На другі дзень Ілюшу з татам зрабілі для шпака прыгожы церамок з круглым акенцам і прывязалі яго да старой высокай бярозе. Домік Гошу спадабаўся, ён стаў жыць у ім і спяваць па раніцах звонкія весёлые песенькі.

Дзе пасялілася сям'я шпакоў?
Хто вучыў шпачаняты лётаць?
Як скворчихе атрымалася выбавіць нерашучага птушаня з шпакоўні?
Што здарылася са скворчонком на зямлі?

Экалагічная казка «Каця і божая кароўка»

Гэтая гісторыя адбылася з дзяўчынкай Кацяй. У летні поўдзень Каця, зняўшы туфлі, бегала па квітнеючаму лузе. Трава на лузе была высокая, свежая і прыемна казытала дзяўчынцы босыя ножкі. А лугавыя кветкі пахлі мятай і мёдам. Каці захацелася пакачацца на мяккіх травах і палюбавацца павольна плылі ў небе аблокамі. Прымяўшы сцеблы, яна легла на траву і адразу адчула, што па яе далоні хтосьці паўзе. Гэта была маленькая божая кароўка з чырвонай, нібы отлакированной спінкай, упрыгожанай пяццю чорнымі кропкамі. Каця стала разглядаць чырвонага жучка і раптам пачула ціхі прыемны галасок, які прамовіў: - Дзяўчынка, калі ласка, не камячы траву! Калі хочаш пабегаць, павесяліцца, то бегай лепш па сцяжынках. - Ой, хто гэта? - здзіўлена спытала Каця. - Хто са мной размаўляе? - Гэта я, божая кароўка! - адказаў ёй той жа галасок. Хіба божыя кароўкі размаўляюць? - яшчэ больш здзівілася дзяўчынка. - Так, я ўмею гаварыць. Але кажу я толькі з дзецьмі, а дарослыя мяне не чуюць! - адказала божая коровка.- Зразумела! - працягнула Каця. - Але скажы, чаму нельга бегаць па траве, бо яе так шмат! - спытала дзяўчынка, акінуўшы позіркам шырокі луг.

Як вы думаеце, што адказала божая кароўка

- Калі бяжыш па траве, то яе сцяблінкі ламаюцца, зямля становіцца занадта цвёрдай, не прапускае да каранёў паветра і ваду, і расліны гінуць. Акрамя таго, луг - гэта дом многіх насякомых. Ты такая вялікая, а мы маленькія. Калі ты бегла па лузе, казуркі вельмі хваляваліся, паўсюль чуўся сігнал трывогі: «Увага, небяспека! Ратуйся, хто можа! » - патлумачыла божая кароўка. - Прабач, калі ласка, - сказала дзяўчынка, - я ўсё зразумела, і буду бегаць толькі па дарожках. І тут Каця заўважыла прыгожую матылька. Яна весела пырхала над кветкамі, а потым села на травінку, склала крылцы і ... знікла. - Куды дзелася матылёк? - здзівілася дзяўчынка. - Яна тут, але стала для цябе незаўважнай. Так матылі ратуюцца ад ворагаў. Я спадзяюся, Кацюша, што ты не збіраешся лавіць матылькоў і становіцца ворагам? - Не! Няма! - ускрыкнула Каця і дадала: - Я хачу быць сябрам. - Ну і правільна, - заўважыла божая кароўка, - у матылькоў ёсць празрысты хабаток, і праз яго, нібы праз саломінку, яны п'юць кветкавы нектар. А, пералятаючы з кветкі на кветку, матылі пераносяць пылок і апыляюць расліны. Павер мне, Каця, кветкам вельмі патрэбныя матылі, пчолы і чмялі - бо гэта казуркі-апыляльнікі. - Вось і чмель! - сказала дзяўчынка, заўважыўшы на ружовай галоўцы канюшыны вялікага паласатага чмяля. Яго чапаць нельга! Ён можа ўкусіць! - Вядома! - пагадзілася божая кароўка. - У чмяля і пчол ёсць вострае атрутнае джала. - А вось яшчэ чмель, і меншы, - усклікнула дзяўчынка. - Не, Кацюша. Гэта не чмель, а осовидная муха. Яна афарбаваная гэтак жа, як восы і чмялі, але зусім ня куслівай, у яе і джала няма. Але птушкі прымаюць яе за злую ажыц і пралятаюць міма. - Ого! Які хітры муха! - здзівілася Каця. - Так, усё казуркі вельмі хітрыя, - з гонарам сказала божая кароўка. У гэты час у высокай траве весела і звонка засакаталі конікі. - Хто ж гэта цвыркае? - спытала Каця. - Гэта конікі, - патлумачыла божая кароўка. - Мне б хацелася ўбачыць коніка! Нібы пачуўшы словы дзяўчынкі, конік высока падскочыў у паветры, і яго смарагдавая спінка ярка бліснула. Каця працягнула руку, і конік у той жа момант упаў у густую траву. Убачыць яго ў зялёных зарасніках было немагчыма. - А конік-то таксама хітрун! Яго не знойдзеш у зялёнай траве, як чорную котку ў цёмным пакоі, - засмяялася дзяўчынка. - Бачыш страказу? - спытала божая кароўка ў Каці. - Што ты можаш сказаць пра яе? - Вельмі прыгожая страказа! - адгукнулася дзяўчынка. - Не толькі прыгожая, але і карысная! Бо стракозы прама на лета ловяць камароў і мух. Доўга гутарыла Каця з божай кароўкі. Яна захапілася размовай і не заўважыла, як надышоў вечар. - Каця, ты дзе? - пачула дзяўчынка голас мамы. Яна асцярожна пасадзіла багоўку на рамонак, ветліва развіталася з ёй: - Дзякуй, мілая божая кароўка! Я даведалася шмат новага і интересного.- Часцей прыходзь на луг, і я раскажу табе яшчэ сёе-тое пра яго насельніках, - паабяцала ёй божая кароўка.

Каго Каця сустрэла на лузе?
Пра што папрасіла Кацю божая кароўка?
Якую карысць раслінам прыносяць матылі і чмялі?
Чым карысныя стракозы?
Чаму Каця не змагла ўбачыць коніка ў траве?
Як казуркі ратуюцца ад ворагаў?
Паспрабуйце растлумачыць, як звязаныя паміж сабой дрэвы, кветкі і казуркі?

Экалагічная казка «Сон аб залатой рыбцы і зялёным лесе»

Наш локомотивчик Чох-чу быў зусім звычайны - з колцамі, з трубой, з гудком - наогул, звычайны Локомотивчик. Такіх на белым свеце шмат. Ён бегаў па рэйках, распуджваючы шустрых вераб'ёў, шпацыраваў, паветрам свежым дыхаў, піў крынічную ваду, заходамі любаваўся.

Вось аднойчы лавіў ён рыбу ў рэчцы, доўга над вадой сядзеў, нават задрамаў, а рыба ўсё не дзяўбе. Раптам лёска задрыжала і заторгалася, ды так, што наш герой ледзь не выпусціў вуду з рук. Страпянуўся локомотивчик і стаў здабычу з вады цягнуць. Выцягнуў - і вачам сваім не паверыў: рыбка перад ім зусім незнаёмыя i луска ў яе не простая, а залатая, як у казцы.

- Ты хто? - шэптам спытаў Чох-чу, а сам вочы працірае - ня здалося ці што?

- Так Рыбка я Залатая, прыемным голасам адказвае яму невядомае стварэнне, - казкі ў дзяцінстве чытаў?

У адказ локомотивчик нават сказаць нічога не змог, толькі рот ад здзіўлення адкрыў і галавой ківае.

- Між іншым, - сказала рыбка, - я і жадання выконваць ўмею. Мне жаданне выканаць - раз хвастом вильнуть. Калі адпусьціш мяне - усе твае жаданні выканаю.

Дужа задумаўся Чох-чу:

- адпушчаны рыбку - без вячэры застануся, а з'ем - усё жыццё шкадаваць буду. Ды і маленькая яна нейкая, нават дзядулі - паравоза на вуха не хопіць.

І локомотивчик сказаў:

- Добра, адпушчу я цябе, рыбка. Але першае жаданне маё будзе такім: надакучыла мне жыць у гэтым старым халодным дэпо, хачу новы дом - дэпо з электрычнасцю і ацяпленнем.

Нічога не адказала Рыбка, выслізнула з рук локомотивчика, толькі хвастом вільнула.

Вярнуўся локомотивчик дадому, а на месцы старога дэпо стаіць новае, белакаменнай. Дрэў, праўда, вакол паменш стала, затое слупы з правадамі з'явіліся. У дэпо ўсе чысцінёй блішчыць - абсталяванне для замены вузлоў складзена ў скрыні; фарба для афарбоўвання вагонаў акуратна стаіць у куце; буксы, ад якіх залежыць рух цягніка, расстаўленыя на вялікіх паліцах.

Ён адкрыў кран і ўбачыў, што адтуль цячэ крышталёва-празрыстая вада.

- Вось гэта жыццё, - узрадаваўся ён.

Ходзіць наш герой па дэпо і любуецца, нават у лесе радзей шпацыраваць стаў.

А потым і зусім вырашыў:

- Навошта гэта я ўсё на колцах цэлы дзень буду ездзіць, калі ў рыбкі можна машыну папрасіць.

Сказана - зроблена. З'явілася ў Чох-чу машына, лясныя сцежкі ў асфальтавыя ператварыліся, а кветкавыя палянкі - у стаянкі.

Задаволены локомотивчик, ездзіць па былых лясных сцяжынках, спыняецца на стаянках. Птушак, праўда, і зверюшек паменш вакол стала, але Чох-чу на гэта нават увагі не звярнуў.

- Навошта мне наогул гэты лес? - раптам прыйшло яму ў галаву, папрашу-ка ў Рыбкі, каб на яго месцы стала поле. Хачу багатым стаць!

Знік лес - як яго і не было. На яго месцы поля бульбачка расце, пшаніца ды жыта каласуе. Задаволены Чох-чу, ураджай загадзя лічыць.

Раптам адкуль ні вазьміся наляцелі шкодныя казюлькі, ды галодныя якія! Так і наровяць ўвесь ураджай з'есці.

Спалохаўся локомотивчик і давай усялякімі ядамі казявак-казюляк цкаваць. Не пашкадаваў на іх атруты, усіх вывеў да адзінай, а заадно і пчол з птушкамі.

- Не страшна, - думае, - галоўнае - ураджай выратаваць, а замест птушыных песень у Рыбкі магнітафон папрашу.

Жыве ён так - гора не ведае. На машыне ездзіць, ураджай збірае, у велізарных машынах у горад адпраўляе, а там прадае. На закаты увагі не звяртае, крынічную ваду не п'е - навошта, калі з крана вада цячэ?

Усё быццам бы добра, але хочацца Чох-чу чаго-небудзь новенькага. Думаў ён, думаў і вырашыў завод пабудаваць. Месца шмат - поле кругам, хай завод працуе, прыбытак прыносіць.

Пайшоў локомотивчик зноў да рыбкі і кажа:

- Хачу я на поле яшчэ заводзік пабудаваць, каб усё было як у людзей.

Ўздыхнула рыбка і спытала:

- Табе які завод - каб розныя ўгнаенні выпускаў або руду плавіў?

- Ды мне ўсё роўна, абы грошай пабольш было, - адказаў Чох-чу.

- Будзе табе завод, вільнула рыбка хвастом, - толькі ўлічы - гэта будзе апошняе тваё жаданне, якое я магу выканаць.

Не звярнуў увагі локомотивчик на гэтыя словы, а дарма.

Вярнуўся наш герой у дэпо, бачыць - стаіць каля яго дома завод велізарны, труб - процьма. Адны клубы бруднага дыму выпускаюць, іншыя патокі вады ў рэкі льюць. Шум і грукат стаіць вакол.

- Нічога, - сказаў сабе Чох-чу, - прывыкну, якія праязджаюць цягнікі таксама спаць не даюць, галоўнае - разбагацець хутчэй.

Заснуў ён у той вечар шчаслівым і прысніўся яму дзіўны сон. Быццам зноў стала ўсё па-старому - лес шуміць, птушкі спяваюць. Бегае локомотивчик па лесе са сваімі сябрамі, са звярамі размаўляе, кветкі нюхае, песні птушыныя слухае, ягады збірае, крынічнай вадой мыецца. І так добра яму ў сне стала, так спакойна.

Прачнуўся наш герой раніцай з усмешкай, а вакол - дым, курава, дыхаць няма чым. Закашляўся локомотивчик, вырашыў вады папіць, а з крана брудная вада бяжыць. Успомніў ён пра крыштальны крынічка, які ў лесе бег, і так яму сумна стала, што бягом пабег ён у лес.

Бяжыць локомотивчик, праз горы смецця перабіраецца, праз брудныя раўчукі пераскоквае. Ледзь адшукаў крынічка, а там вада мутная, з пахам непрыемным.

- Як жа так? - здзівіўся локомотивчик, - куды ж вадзіца празрыстая падзелася?

Агледзеўся вакол - ад дрэў адны пянькі засталіся, у раку мутныя патокі бруднай вады сцякаюць, на звалках я ў мамы кружыць, дарогі заліты бензінам, ніводнай не відаць, а на дрэвах лісточкі бурага колеру вісяць. Успомніў локомотивчик свой сон і жахнуўся:

- Што ж я нарабіў? - думае, - Як я жыць цяпер буду?

Пабег да рэчкі рыбку шукаць. Клікаў-клікаў - няма рыбкі, толькі пена па бруднай вадзе плыве. Раптам ля берага бліснула штосьці. Кінуўся туды Чох-чу, а гэта і сапраўды рыбка, толькі золата яе ледзьве бачыў пад пластом мазуту.

Узрадаваўся ён і кажа:

- Рыбка, не трэба мне ніякіх багаццяў, вярні мне толькі таму мой лес зялёны і крыніцы чыстыя. Зрабі ўсё, як было, а я цябе больш ні пра што прасіць не буду.

- Не, нічога ў мяне больш не атрымаецца, адказала рыбка, - ад бруду і ядаў знікла сіла мая чароўная. Цяпер сам думай, што рабіць, каб жывым застацца.

Закрычаў у страху локомотивчик Чох-чу і, спалоханы, прачнуўся.

- Як добра, што гэта быў толькі сон, усклікнуў наш герой, - Няхай наш лес жыве заўсёды!

1. Чаму лакамаціўчык Чох-чу не пазнаў лес?

2. Што трэба зрабіць, каб лес жыў заўсёды?